Daha önce havai fişekler hakkında genel bir bilgi vermiştik. Bugün ise tel maytaplardan bahsedeceğiz. Doğum günlerinde ve özel günlerde pastaları süslemek, ortama biraz renk katmak için kullanılan maytaplardan.
Tel maytaplar hemen herkes görmüştür; diğer havai fişekler gibi patlamazlar. Kıvılcımlar saçarak yanarlar. Peki basitçe bir tel maytap nasıl yapılır ?
Malzemeler
- Demir tel
- 1 bardak potasyum klorat
- 4 yemek kaşığı alüminyum toz yada granülü
- 1/2 tatlı kaşığı odun kömürü
- Su içinde çözülmüş %10luk dextrin
- 1 2/3 bardak stronsiyum nitrat ( kırmızı renk vermek için tercihe bağlı kullanılır.)
- 4 yemek kaşığı baryum nitrat ( yeşil renk vermek için tercihe bağlı kullanılır.)
- Derin bir kap, plastik bardak gibi.
Nasıl Yapılır ?
- Kuru malzemeleri, kabınızın içine ekleyip karıştırın.
- Dekstrin çözeltinizi yavaşça bu karışımın üzerine ekleyin. Aynı zamanda karıştırın. Karışım bulamaç haline gelene kadar devam edin.
- Kırmızı renk için stronsiyum nitrat yada yeşil renk için baryum nitratı ekleyin.
- Tel çubuğunuzu balçık kıvamındaki karışımınıza daldırın. Elle tutmak için yeterli bir alan bıraktığınızdan emin olun.
- Çubuğunuzu çıkarıp kuruması için güvenli bir yere bırakın ve tamamen kuruyana kadar bekleyin.
- Maytabınızı alevlerden ve yüksek nemli yerlerden uzak biryerde muhafaza edin.
Peki nasıl çalışır bu maytaplar ?
Tel maytapları birkaç farklı bölüme ayıracak olursak yapısında
- Yükseltgen bir madde
- Yakıt
- Demir, alüminyum vb metal tozu
- Yanıcı ve bağlayıcı madde
Bunlara ek olarak boyarmaddeler ve kimyasal reaksiyonu kontrol altında tutmak için bazı maddeler eklenebilir.
Yükseltgen Madde:
Yükseltgen maddeler karışımın yanması için oksijen üretirler. Yükseltgen olarak nitratlar, kloratlar yada perkloratlar kullanılır genellikle.
Nitratlar; metal iyonu ve nitrat iyonundan oluşurlar. Oluşan reaksiyon sonucu nitratlar ürün olarak yapısında oksijenin 1/3’ünü ve nitrit iyonunu verir. Potasyum nitrat ile bu reaksiyonu bir örnek vericek olursak :
KNO3 (katı) –> 2KNO2 (katı) + O2 (gaz)
Kloratlar; metal iyonu ve klorat iyonundan oluşur. Kloratlar reaksiyon sonucu yapısındaki bütün oksijeni verir. Bunun anlamı yanıcı olmasının yanında aynı zamanda patlayıcı olabilmesidir. Potasyum klorat ile bu reaksiyona bir örnek verirsek :
2KClO3 (katı) –> 2 KCl (katı) + 3O2 (gaz)
Perkloratlar bu 3lü arasında yapısında en çok oksijene sahip olan yapılardır. Ancak kloratlardan daha az patlayıcıdırlar. Potasyum klorat ile bu reaksiyona örnek vericek olursak :
KClO4 (katı) –> KCl (katı) + 2O2 (gaz)
Yakıt
Yakıttan kastımız aslında indirgen maddedir. Yükseltgen madde tarafından üretilen oksijenin yanması için kullanılırlar. Örnek olarak sülfür yada odun kömürü verilebilir. Bu maddeler oksijenle reaksiyon vererek sırasıyla sülfür dioksit SO2 ve karbon dioksit CO2 oluştururlar.
Düzenleyiciler
2 indirgen madde reaksiyonu hızlandırmak yada yavaşlatmak için bir arada kullanılabilir. Aynı zamanda kullanılan metallerde reaksiyon hızını etkileyebilir. Daha kaliteli metal tozları kullanmak daha çabuk reaksiyon verirler. Bazı maytap üreticileri reaksiyon hızını düzenlemek için mısır unu kullanırlar.
Bağlayıcılar
Bağlayıcı maddeler karışımı bir arada tutmak için kullanılır. Tel maytaplarda bağlayıcı olarak genellikle dekstrin kullanılır. Bağlayıcı maddeler aynı zamanda indirgen madde ve reaksiyon düzenleyici olarak da işlev görürler.
Metaller
Alüminyum, demir, çinko, magnezyum gibi metal maddeler ise parlaklık ve kıvılcım oluşturması için kullanılırlar.
Güvenlik
- Tel maytap yapımında kullanılan malzemeler tehlikeli kimyasallar olduğu için gerekli güvenlik önlemlerinizi alınız.
- Maytabınızı yaktığınız zaman kıvılcımlar saçacağı için derinize temas etmemesine ve çabuk tutuşabilir elbiseler giymemeye özen gösterin.
- Aynı şekilde maytabınızı gözünüzden uzak tutun. Mümkünse koruyucu gözlüklerinizi takın.
- Maytaplarda az-çok neler kullanıldığını gördünüz. Pastalarınızın üzerinde mümkün olduğu kadar kullanmamaya çalışın. Az da olsa sağlığınız için problem yaratabilirler.
- Maytabı kullandıktan sonra çöpe atmadan önce iyide söndüğünden emin olun. Hatta önce suyun altına tutup daha sonra çöpe atınız.
Kaynaklar :
Nasıl yapılır ? : chemistry.about.com
Nasıl çalışır ? : chemistry.about.com
