“Karbonmonoksit” bu kelimeyi ilk duyduğumuz zaman aklımıza direk hava kirliliği ve ölümcül hastalıklar gelir. Bu kimi zaman zararlı ancak yararları da bulunan molekül hakkında biraz bilgi edinelim.
“Karbonmonoksit” aslında kötü bir üne sahip basit bir moleküldür! Ancak gerçekte kimya sektörünün bir çok alanında kullanılan çok yararlı, kullanışlı bir moleküldür. Bir karbon ve bir oksijen atomlarının çoklu kovalent bağ yapması sonucu meydana gelir… Molekül formülü: CO. Molekül Ağırlığı M: 28.01 g/mol’dür. Havadan ağırdır, renksiz ve kokusuzdur, atmosferik basınçta katı hale dönüştürülebilir, basınç altında ise sıvı olarak bulunur. Kimyasal olarak asidiktir. Suda çözünebilir, yanmayı desteklemez.
CO çok yönlü bir moleküldür ve organik kimyanın temelini oluşturur.
Sera gazlarının temelidir ve atmosferde sık sık gözlenir. Sera gazları, sera etkisini destekleyen, atmosferde bulunan ve en çok ısı tutma özelliğine sahip olan bileşiklerdir. Dünya atmosferi çeşitli gazlardan oluşur. Ayrıca küçük miktarlarda bazı asal gazlar bulunmaktadır. Güneşten gelen ışınlar (ısı ışınları/kısa dalgalı ışınlar), atmosferi geçerek yeryüzünü ısıtır. Atmosferdeki gazlar, yeryüzündeki ısının bir kısmını tutar ve yeryüzünün ısı kaybına engel olurlar. Atmosferin, ışığı geçirme ve ısıyı tutma özelliği vardır. Atmosferin ısıyı tutma yeteneği sayesinde suların sıcaklığı dengede kalır. Böylece nehirlerin ve okyanusların donması engellenmiş olur. Bu şekilde oluşan, atmosferin ısıtma ve yalıtma etkisine “Sera etkisi” denir.
Molekül ayrıca deterjan, metanol ve asetik asit vb. malzeme yapımında kullanılan aldehit gibi faydalı kimyasalların üretiminde, ayrıca sanayide yakıt ve demir cevherinden demir elde edilmesine indirgeyici olarak kullanılır. Sıcak kokkömürünün üzerinden buhar geçirilerek elde edilen “su gazı”, karbon monoksit ve hidrojen karışımından oluşur; su gazı yakıt ya da organik kimyasal maddelerin elde edilmesinde hammadde olarak kullanılır.
Bunların dışında katalizör geri kazanımı ve indirgeyici atmosfer oluşturmak amacıyla ve karbonmonoksit karışımları motor test gazı ve baca test gazı olarak da kullanılır.
Karbonmonoksit nasıl üretilir ?
Kimya endüstrisi bu gazı elde etmek için çeşitli yollar geliştirmişlerdir. Bunlardan bir tanesi kok kömür şeklinde ki karbonu ısıtmak suretiyle elde etmek. Bu yöntemle hazırlanan ürün “havagazı” olarak adlandırılır. Havagazı, kentlerde ısınma ve aydınlanma maksadıyla kullanılmak üzere üretilmiştir. Havagazı “Havagazı Fabrikası” veya “Gazhane” denilen üretim ve depolama tesislerinde imal edilir.Ancak doğalgazın yaygınlaşmasıyla birlikte kullanımı durduruldu.
Kızgın kömür üzerinden su buharı geçirilerek de elde edilebilir. Bu işlemden elde edilen ürüne “su gazı” denir. Su gazı %50 CO ve %50 H2 ihtiva eder.Ayrıca herhangi bir organik yakıtın kapalı bir ortamda yakılması sonucunda da elde edilebilir.
Karbonmonoksit neden zararlıdır ?
Karbonmonoksit gazı yakıt maddelerinin tam olarak yanmaması sonucunda oluşur. Örneğin; Doğal Gaz, tüpgazı-LPG, gaz yağı, kömür, odun kömürü veya odun…
Gazın tam olarak yanmaması hemen hemen tüm katı veya sıvı yakıt dediğimiz yanıcı madde ile çalışan sobalar-su ısıtıcıları-fırın ve kombilerde meydana gelebilir. Evlerde yüksek seviyede CO gazının birikmesinin en büyük nedeni hatalı-bakımsız-yetersiz havalandırmalardır. (Baca ve Borular buna dahildir)
Karbonmonoksit Zehirlenmesi Nasıl Olur?
Karbonmonoksit, solunduktan sonra akciğerler aracılığıyla kana geçer. Karbonmonoksit gazı kırmızı kan hücrelerinin içerisinde bulunan ve dokulara oksijen taşıyan hemoglobine oksijenden ortalama 200 kat daha hızlı bağlanır. Karbonmonoksitin hemoglobinle birleşmesi sonucu karboksihemoglobin (COHb) oluşur. Vücudumuzda yer alan oksijen azalarak korbonmonoksit ile yer değiştirir. Kan dokulara yeterince oksijen taşıyamaz. Kalp, beyin ve diğer organlarımız çalışamaz hale gelir. Bu da hastalıklara ve en kötüsü ölümlere neden olur.
Karbonmonoksit tatsız, renksiz, kokusuz olması ve tahriş etme özelliğinin olmaması nedeni ile fark edilmediği için “sessiz katil” olarak bilinmektedir. Bu sessiz katile karşı hepimiz tedbirli olmalıyız.
Ancak her madalyonun olduğu gibi karbonmonoksitin de iki yüzü vardır. “Faydalı ama Ölümcül.”
Kaynaklar :
1) http://humantouchofchemistry.com/carbon-monoxide-useful-but-deadly.htm
2) http://bilheal.bilkent.edu.tr/aykonu/ay2009/karbonmonoksit.htm
3) www.us.com.tr
